Historia Zabrza

Historia Zabrza sięga XIII wieku. Nawet i wcześniej, jeszcze przed najazdami mongolskimi na Polskę, istniały na tym terenie osady. Z pierwszej połowy XIII wieku pochodzą wzmianki o najstarszej dzielnicy obecnego Zabrza – Biskupicach. W początkach XIV wieku Zabrze występowało w dokumentach pod nazwą „Sadbre”, oznaczającą osadę, położoną za, porośniętymi drzewami, urwiskami. Na takim właśnie, niezwykle malowniczym terenie powstała wieś Zabrze.

Jej mieszkańcy zajmowali się głównie pracą na roli. Później, w okolicach XVI wieku zaczęto tu uprawiać chmiel.

Niestety położenie Zabrza, w pierwszych wiekach jego istnienia, nie było nazbyt korzystne dla jego rozwoju. Wieś w wyniku ciągłych wojen przechodziła z rąk do rąk. Początkowo należała do dóbr biskupa wrocławskiego. W XIV wieku przeszła w posiadanie czeskiego króla Jana Luksemburczyka. Następnie, w XVI wieku, po bitwie pod Mohaczem, kiedy to Habsburgowie opanowali Czechy i Węgry, Zabrze przeszło pod władanie Austrii. W drugiej połowie XVI wieku nowy właściciel osady, czeski szlachcic Szambor Dluhomil, wybudował tu na zagrabionej chłopom ziemi drewniany dwór, którego powstanie nie przyczyniło się jednak w najmniejszym stopniu do rozwoju wsi. Lepsze lata dla Zabrza nadeszły dopiero później, kiedy jego właścicielem został Aleksander Bielski. Na miejscu dawnego drewnianego dworu, postawił on dwór murowany. Obok niego wybudował także stajnię, owczarnię, słodownię i gorzelnię. Następnie dobra te przeszły na własność barona Jerzego Welczka, który ogromnie zasłużył się dla rozwoju całego regionu. W czasach, gdy ziemie te należały do Welczka i jego spadkobierców (siostry – Anny oraz siostrzenicy Anny i jej męża – barona Jana Bernarda III von Praschma), na terenie dzisiejszego Zabrza powstały tartaki, młyny wodne i browar.

Przemysł w Zabrzu rozwijać zaczął się dość późno, dopiero w XVIII wieku. Wtedy istniała tu niewielka kuźnica, w której wytapiano żelazo. Jednak prawdziwy przełom nastąpił, gdy w 1790 roku odkryto w okolicach Zabrza bogate złoża węgla kamiennego. Od razu rozpoczęto wydobycie, najpierw w płytkich szybach, a od 1796 roku w wybudowanej tu Kopalni „Królowa Luiza”.

Z rozwojem przemysłu wiązał się też rozwój infrastruktury. I tak, w latach 1792-1822 zbudowano Kanał Kłodnicki. Ciągnął się on od, znajdującej się w Królewskiej Hucie, Kopalni „Król” aż za zabrzańską Kopalnię „Królowa Luiza”. Miał on ułatwić transport węgla do Gliwic oraz dalej na zachód. W 1830 roku oddano do użytku „Kronprinzstrasse” (Drogę Następcy Tronu), która łączyła Królewską Hutę i Gliwice. Niedługo po tym wybudowano biegnącą przez Zabrze linię kolejową (łączącą Wrocław z Mysłowicami) oraz dworzec kolejowy.

Pod rządami nowego właściciela – Guido Henckela von Donnersmarcka, Zabrze ogarnęła rewolucja przemysłowa. Jedna za drugą powstawały kolejne kopalnie, huty i fabryki. I tak, jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku uruchomiono kopalnię „Concordia” i hutę „Donnersmarck”. Następnie powstały tu także fabryka kotłów parowych Koetza, huta i koksownia „Reden”, fabryka Dechsela, wytwarzająca liny, kopalnia „Guido”, browar parowy i młyn Löbela Händlera, huta szkła Wilhelma Eisnera, fabryka smarów przemysłowych Carla Sachsa, prywatna gazownia, kopalnia „Hedwigswunsch „ („Życzenie Jadwigi”, obecnie – „Jadwiga”), kopalnia „Ludwigsglück” („Szczęście Ludwika”).

Miejsca te nie tylko umożliwiły mieszkańcom Zabrza pracę poza sektorem rolniczym, ale także całkowicie odmieniły ich sposób życia. Malowniczy dotąd krajobraz zdominowały, stawiane na przeznaczonych niegdyś pod uprawę ziemiach, zakłady przemysłowe. Rozwijała się infrastruktura miejska, zaczęły powstawać domy i kolonie dla przyjezdnych robotników.

27 marca 1837 roku, decyzją pruskiego króla, Fryderyka Wilhelma III, Zabrze stało się siedzibą nowo powstałego powiatu zabrskiego.

W 1875 roku zabrzański sejmik wystosował do króla Wilhelma I wniosek o utworzenie gminy miejskiej – Zabrze. Król jednak nie wyraził na to zgody. Decyzja ta była bardzo korzystna dla przemysłowców – działalność na terenach wiejskich była korzystniejsza prawnie oraz znacznie niżej opodatkowana niż w miastach.

W 1914 roku zmieniono nazwę Zabrza na Hindenburg. Nowa nazwa nadana została na cześć bohatera spod Tannenberga – feldmarszałka Paula von Hindenburga.

Po przegranej przez Niemcy I wojnie światowej na Górnym Śląsku wybuchły w 1919 i 1920 roku dwa zbrojne powstania ludności polskiej. Kwestię przynależności Górnego Śląska rozstrzygnąć miał ostatecznie, zorganizowany w marcu 1921 roku, plebiscyt. Zdecydowana większość mieszkańców Zabrza opowiedziała się za pozostaniem tego obszaru w granicach Niemiec.

Po przegranym plebiscycie Polacy zorganizowali w maju 1921 roku jeszcze jedno, trzecie powstanie.

Powiat zabrzański został podzielony, Zabrze przypadło Niemcom. 1 października 1922 roku Zabrze uzyskało prawa miejskie.

W noc kryształową, z 9 na 10 listopada 1938 roku, w Zabrzu spalono synagogę. W czasie II wojny światowej znajdowały się tu obozy pracy. W 1945 roku do miasta wkroczyła Armia Czerwona. Po przejęciu władzy przez administrację polską, rozpoczęto proces weryfikacji narodowościowej mieszkańców. Niezweryfikowanych wysiedlono do Niemiec, a na ich miejsce przywieziono ludność z Kresów Wschodnich i Polski Centralnej.

Po wojnie w Zabrzu powstały nowe osiedla, miasto zaczęło się rozbudowywać. Wzrosła także liczba mieszkańców. Jednakże od 1995 roku liczba ta konsekwentnie spada.